Wstyd i jego oswajanie
Specjalista: Agnieszka Fiszer
Wstyd, to silna i nieprzyjemna emocja, która często paraliżuje nasze działania i wpływa na nasze samopoczucie. Ale czym tak naprawdę jest wstyd? Pojawia się w różnych sytuacjach i ma wiele złożonych przyczyn. Różni się też od wielu emocji, które odczuwamy na co dzień. Zrozumienie jego natury może pomóc nam radzić sobie z nim skuteczniej.
Wstyd_liwa emocja
Wstyd jest jedną z emocji, które możemy przeżywać. Jednak nie jest taki sam, jak np radość, smutek czy lęk. To podstawowe emocje - rodzimy się z nimi i umiejętnością ich przeżywania. Wstyd jest emocją samoświadomościową. Takie emocje “rodzą się” w nas od około 1,5 - 2 lat. Wymagają one skupienia się na samym sobie. Pojawiają się gdy porównujemy nasze zachowanie i to co nas spotyka z naszymi standardami, oczekiwaniami czy celami.
Wstyd jak każda emocja ma swoje funkcje. Sam w sobie nie jest zły. Może być znakiem, że naruszamy takie normy, które są ważne dla naszego otoczenia i dla nas również są istotne. W ten sposób ostrzega nas, że możemy pogorszyć relacje z osobami, które są nam bliskie.
To, że pod wpływem wstydu się rumienimy jest ewolucyjne. Zaczerwienienie na twarzy było ważną informacją dla innych członków naszej (pierwotnej) społeczności. Było znakiem: wiem, że złamałem normy grupy, czuję się winny i jest mi wstyd, nie karajcie mnie za to, co zrobiłem
Jednak wstyd może być też nadmiarowy, często nazywamy go wówczas toksycznym wstydem. Możemy go odbierać jako przytłaczające poczucie bycia gorszym, wybrakowanym. Czujemy się wówczas całościowo bezwartościowi. Nie tylko w jakiejś roli (np. społecznej) ale całościowo - jako ludzie. Możemy mieć wrażenie, że nie pasujemy do grupy, a to rodzi poczucie osamotnienia i alienacji.
To co bardzo ważne to odróżnienie wstydu od poczucia winy. Te emocje często występują razem, ale to nie jest to samo. W największym uproszczeniu - wstyd jest bardziej “globalny” i dotyczy nas całościowo. Poczucie winy to bardziej kwestia zachowania.
Wstyd - czuję się nie dobrze przez to jaki jestem (odnoszę się do siebie jako osoby). Jeśli zrobiłem coś złego, to znaczy, że jestem bezwartościowy i niewystarczający
Poczucie winy - czuję się nie dobrze przez to co zrobiłem (odnoszę się do mojego zachowania). Jeśli zrobiłem coś złego, to znaczy, że moje zachowanie było niewłaściwe i nie chcę znowu tak postąpić
Wstyd - przyczyny i objawy
Wstyd jest emocją związaną z naszym poczuciem wartości i obrazem siebie. Pojawia się, gdy czujemy się oceniani, odrzucani lub wyśmiewani. Istnieje wiele sytuacji, które mogą wywołać w nas poczucie wstydu. Ważne jest tu jednak słowo poczucie. W przypadku toksycznego wstydu ważna może być kwestia naszej interpretacji i postrzegania tego co nas spotyka. Może to być np:
- nasze przekonanie, że inni nas odrzucili albo wkrótce odrzucą
- porównywanie siebie, swoich osiągnięć i swojej sytuacji z innymi, wiara, że oni wypadają w tym porównaniu lepiej, a my jesteśmy gorsi
- kompleksy związane z własnym ciałem
- uważanie, że nasze emocje, uczucia, myśli czy zachowania są nieakceptowane społecznie, nierozsądne lub naganne
- przekonanie, że nie zasługujemy na dobre traktowanie i akceptację
- wiara, że nie spełniamy standardów społecznych albo oczekiwań jakie mają wobec nas inne osoby - np.: W moim wieku wypada już mieć rodzinę i dobrą pracę, skoro tego nie osiągnąłem to pewnie zawiodłem swoich krewnych
- unieważnianie własnych uczuć, pragnień i samego siebie
Wstyd może też objawiać się w wielu obszarach naszego organizmu. Fizycznie to chociażby:
- czerwienie się
- ból żołądka
- poczucie paraliżu i odrętwienia
- chęć ukrycia się (np. zasłanianie twarzy rękami)
- opuszczanie głowy, odwracanie spojrzenia
Niestety, zwłaszcza toksyczny, długotrwały wstyd, wpływa też na naszą psychikę i zachowanie. Jego skutki to między innymi:
- obniżenie poczucia własnej wartości
- trudności w relacjach z innymi ludźmi
- atakowanie innych i konflikty
- impulsywne zachowania, które odrywają myśli (niestety często prowadzi to do uzależnień)
- zamrażanie czyli blokowanie wszystkich emocji
- izolowanie się od ludzi
- nadmierne odczuwanie lęku, aż do fobii
Co ważne przeżywanie wstydu może być nieco inne u kobiet i u mężczyzn
U kobiet - wstyd często splata się z poczuciem winy. W różnych niekomfortowych sytuacjach to on pojawia się pierwszy i dopiero pociąga za sobą przekonanie o winie. To z kolei prowadzi do apatii i smutku. Kobiety częściej “przykrywają” swój wstyd dużą ilością słów i gestów
U mężczyzn - wstyd często wiąże się z gniewem i złością. Mężczyźni są uwarunkowani na nieakceptowanie słabości czy porażki. Wstyd wywołuje złość na siebie za bycie nie dość dobrym. Może jednak prowadzić do agresji skierowanej wobec innych.
Jak radzić sobie ze wstydem
Warto zacząć od określenia czego dokładnie nasz wstyd dotyczy. Czy naprawdę wiąże się z tym, co dzieje się tu i teraz. A może jego korzenie są związane z tym, co kiedyś przeszliśmy. Być może coś z przeszłości wciąż w nas żyje
Powinniśmy też określić czy nasze poczucie wstydu czy bycia niewystarczającym jest związane z tym, czego my chcemy. Być może to oczekiwania społeczne, a nie nasze własne potrzeby. Brak domu z ogrodem i dwójki dzieci, które mają nasi znajomi z Instagrama mogą sprawić, że poczujemy się gorsi od innych. Ale czy my naprawdę chcemy to mieć?
Wstyd może powiedzieć nam też sporo o naszych potrzebach. Przyjrzyjmy się sytuacjom, które powodują wstyd z pozycji obserwatora, a nie uczestnika. Możemy napisać odczucia - bez kontrolowania i oceniania tego, co piszemy. W ten sposób możemy się dowiedzieć czego chcielibyśmy dla siebie i naszych najbliższych, Może jakieś potrzeby są niezaspokojone.
Ostatnie, ale niemal najważniejsze to poszukiwanie wsparcia w innych. Dobrze opowiedzieć o naszym wstydzie osobie, do której mamy zaufanie. Poczucie wstydu rozwija się najlepiej w osamotnieniu i izolacji. Wsparcie i zrozumienie odbiera mu władzę nad nami.
Praca nad poczuciem wstydu, “umowa długoterminowa”
Systematyczna praca nad poczuciem wstydu przynosi liczne korzyści. Poza zmniejszeniem intensywności wstydu, otwiera drogę do większej samoakceptacji, pewności siebie i autentycznego wyrażania siebie. Pozwala nam uwolnić się od ciężaru, który często hamuje nasze możliwości i ogranicza nasze doświadczenie życiowe. Praca nad oswajaniem wstydu to proces, który wymaga czasu, wysiłku i otwartości, ale może prowadzić do prawdziwej transformacji i odzyskania pełni życia.
Wstyd jest częścią naszego doświadczenia jako ludzi. Ale możemy nauczyć się go oswajać i przekształcać. To droga, która prowadzi do uwolnienia się od paraliżującego wpływu wstydu i do odzyskania kontroli nad własnym życiem. Przez budowanie więzi społecznych czy akceptację siebie możemy ograniczyć jego wpływ na nas.
Czasem wstyd jest na tyle silny, że trudno nam poradzić sobie z nim samodzielnie. Może się wiązać z zakorzenionym w nas poczuciem “gorszości”. W takich sytuacjach warto pomyśleć o rozmowie ze specjalistą. Terapeuci Przystani z chęcią pomogą Wam w mierzeniu się z tą trudnością
Autorka: